بزاق دهان مایع روشنی است که توسط چندین غده در دهان ما ساخته می شود. این مایع نقش مهمی در برخی عملکردهای اساسی بدن ایفا می کند. بزاق همچنین حاوی مواد مهمی است که بدن ما برای هضم غذا و تقویت مینای دندان ها نیاز دارد. در این مقاله از دندانه سعی شده تا درباره نقش های اصلی بزاق، روش های کاهش و یا افزایش آن اطلاعاتی ارائه شود. چنانچه در خصوص این مایع شفاف سوالی دارید حتما این مقاله را تا انتها بخوانید.
بزاق در داخل دهان چه نقشی دارد؟
به طور کلی مهمترین وظایف بزاق دهان عبارتند از:
- دهان را مرطوب نگه می دارد
- به جویدن ، طعم دادن و بلعیدن غذا کمک می کند
- با میکروب داخل دهان شما می جنگد و از بوی بد دهان جلوگیری می کند
- دارای پروتئین ها و مواد معدنی هستند که از مینای دندان محافظت می کنند و از پوسیدگی دندان و بیماری لثه جلوگیری می کنند
- به سالم نگه داشتن پروتزها، ایمپلنت دندان، ارتودنسی دندان و انواع ونیر دندان کمک می کند.
🦷 مقالات زیر را نیز مطالعه کنید:
بزاق چگونه ایجاد می شود؟
هنگام جویدن غذا معمولا بر اثر سازوکارهایی در چند غده مختلف، بزاق تولید شده و ترشح می شود. هرچه جویدن بیشتر شود بدن برای کمک به هضم و خورد کردن غذا بزاق بیشتری تولید می کند. علاوه بر جویدن، مکیدن چیزی مثل آب نبات و همچنین سرفه و حتی حالت تهوع می تواند باعث تولید بزاق شود.
بزاق دهان در غددی موسوم به غدد بزاقی ایجاد می شود. در داخل و اطراف دهان ما دست کم 6 غده بزاقی وجود دارد که بزاق را از طریق مجراهایی وارد دهان می کنند. به طور معمول بدن روزانه 2 تا 4 پین معادل 1 تا 2 لیتر بزاق ایجاد می کند. معمولا بدن در اواخر بعد از ظهر بیشترین بزاق را ایجاد می کند و در شب کمترین مقدار را دارد.
ترکیبات موجود در بزاق دهان
بر اساس تحقیقات، دهان یک فرد سالم روزانه تقریبا ۶۰۰ میلی لیتر بزاق تولید می کند. بزاق از ترکیبات مختلف تشکیل شده است. ۹۹ درصد این ترکیبات از آب تشکیل شده اند. درصد باقی‌مانده از ترکیبات نظیر سدیم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، ایمونوگلوبین ها، پروتئین ها، آنزیم ها و موسین ها تشکیل شده است.
پروتئین ها در بزاق چه نقشی ایفا می کنند؟
پس از آب، پروتئین ها دومین ماده مهم در ترکیب بزاق هستند. پروتئین های موجود در بزاق دهان عملکردهای مختلفی دارند. اولین خط دفاعی بدن در مقابل باکتری های آسیب رسان را ایفا می کنند و به ایجاد لایه ای محافظ بر روی دندان ها کمک می کنند. همچنین در تشخیص طعم و مزه های مختلف غذاها و خوراکی ها نیز نقش دارند.
آنزیم ها در بزاق چه نقشی دارند؟
آنزیم‌ها انواع خاصی از پروتئین‌ها هستند که به عنوان کاتالیزورهای بیولوژیکی عمل می‌کنند و واکنش‌های شیمیایی بدن را تسریع می‌کنند. این واکنش‌ها شامل هضم و گوارش مواد غذایی نیز میشوند. آنزیم‌های موجود در بزاق دهان به تجزیه نشاسته و چربی‌های موجود در غذاها کمک می‌کنند.
بیشتر بدانید :
موسین ها در بزاق چه نقشی دارند؟
موسین‌ها یا تراوش‌ها از گروه پروتئین‌های با وزن مولکولی بالا هستند و با جذب زیادی از آب، ماده‌ای مخاطی در بزاق ایجاد می‌کنند. این ماده مخاطی به هضم غذا کمک میکند و با ایجاد محیط مرطوب و لزج، عمل بلع را آسان‌تر میکند.
الکترولیت ها در بزاق چه نقشی دارند؟
الکترولیت‌ها مواد معدنی مثل کلسیم، فسفر و منیزیم هستند که در ترکیب با آب رسانایی الکتریکی دارند. الکترولیت‌های موجود در بزاق دهان به تقویت و تثبیت مینای دندان‌ها کمک می‌کنند و احتمال بروز پوسیدگی را کاهش می‌دهند.
👋 این مطلب حتما به دردتون میخوره :
نقش بزاق دهان در تشخیص بیماری ها
با توجه به گزارش موسسه ملی سلامت (NIH)، بررسی بزاق دهان میتواند به تشخیص بسیاری از بیماری‌های عفونی و ویروسی نظیر HIV کمک کند. این اقدام میتواند در کاهش خطر گسترش بیماری‌های ویروسی تاثیرگذار باشد و روش تشخیصی ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تری را برای پزشکان و محققان فراهم آورد.
منتظریم که در آینده نزدیک، آزمایش‌های مبتنی بر بزاق دهان بتوانند جایگزین مناسبی برای آزمایش‌های ادرار یا خون شوند. همچنین، تحقیقات در زمینه تشخیص سرطان دهان و برخی مشکلات ژنتیکی از طریق بزاق همچنان در حال پیشرفت است.
علاوه بر این، با استفاده از بزاق دهان می‌توان مقادیر مواد مخدر و مسکر مانند الکل، ماری‌جوانا، کوکائین، آمفتامین و مت‌آمفتامین موجود در بدن فرد را بررسی نمود.
حتما بخوانید : 👇
چه چیزی باعث کاهش بزاق دهان می شود؟
برخی از بیماری ها و داروها می توانند بر میزان تولید و ترشح بزاق شما تاثیر بگذارند. اگر بزاق کافی در دهانتان وجود نداشته باشد، دهانتان کاملا خشک می شود. این حالت به خشکی دهان مشهور است. خشکی دهان باعث می شود لثه، زبان و سایر بافت های دهان متورم و حساس شوند. و بستری برای رشد و گسترش میکروب ها ایجاد شود. بدترین عارضه خشکی دهان بد بو شدن دهان است.
خشکی دهان همچنین احتمال افزایش پوسیدگی دندان و بیماری لثه را افزایش می دهد. زیرا در صورت کاهش بزاق دهان که یک پاک کننده طبیعی در دهان است، فرصت برای اسیدی شدن و رشد پلاک دندان وجود دارد. هرچه پلاک بیشتر شود و پوسیدگی گسترش یابد، احتمال تشکیل حفره دندان هم بیشتری می شود.
اگرچه دلایل آن مشخص نیست اما خشکی دهان در افراد مسن رایج تر است. تصور می شود بیماری هایی که بر کل بدن تاثیر می گذارد (اختلالات سیستمیک) ، تغذیه نامناسب و استفاده از برخی داروهای خاص نقش اساسی در خشکی دهان و کاهش بزاق دارند.
در شرایط زیر احتمال کاهش تولید بزاق و خشکی دهان وجود دارد:
- در برخی از بیماری ها مانند ایدز، سندرم شوگرن، دیابت و پارکینسون
- انانسداد مجاری بزاقی
- شیمی درمانی و پرتودرمانی
- کم آبی بدن
- هورمون های ستیز و گریز
- مشکل ساختاری در غده بزاقی یا مجاری آن
- سیگار کشیدن
برخی از داروها نیز میتوانند در شکل گیری چنین وضعیتی نقش داشته باشند. برخی از این دارووها عبارتند از:
- آنتی هیستامین ها
- داروهای ضد اضطراب
- سرکوب کننده اشتها
- انواع خاصی از داروهای فشار خون
- دیورتیک ها قرص های افزایش ادرار
- بیشتر داروهای ضد افسردگی
- برخی از مسکن ها
🦷 بیشتر بخوانید :
اگر بزاق کمی در دهانم داشته باشم چه؟
برای جبران کاهش بزاق دهان میتوانید برخی راه حل ها را امتحان کنید. برای مثال 3 اقدام زیر میتواند باعث بهبود تولید و ترشح بزاق شود:
- نوشیدن مقدار زیادی آب
- جویدن آدامس بدون قند
- مکیدن آبنبات بدون قند
در صورت تداوم خشکی دهان ، پزشک یا دندانپزشک ممکن است به شما توصیه کند که دهان خود را با بزاق مصنوعی شستشو دهید. بزاق مصنوعی مایع یا اسپری است که بدون نسخه نیز فروخته می شود. می توان آن را هر چند وقت یکبار مورد استفاده قرار داد.
چه زمانی تولید بزاق دهان زیاد میشود؟
در دو حالت زیر تولید این مایع زیاد میشود:
- اگر یک یا چند غده بزاق بیش فعال داشته باشید
- اگر مشکل در بلع داشته باشید.
مقاله مرتبط :
اگر آب دهانم زیاد شد چه کنم؟
بعضی اوقات تغییر رژیم غذایی میتواند باعث افزایش بزاق دهان شود. برای مثال مصرف غذاهایی خیلی ترش و یا خیلی تند میتواند چنین تاثیری داشته باشد و میزان مایع داخل دهانتان را افزایش دهد. از طرفی مواد غذایی اسیدی نیز اینگونه هستند. این درحالی است که مواد شیرین باعث کاهش تولید بزاق میشوند. اگر برای مدتی است که با افزایش آب دهان روبرو شده اید کافی است کمی در رژیم غذایی خودتان تجدید نظر کنید.
به ارائه دهنده خدمات درمانی خود نیز این موضوع را اطلاع دهید زیرا این موضوع می تواند عارضه جانبی یک دارو یا نتیجه بیماری خاصی باشد. اگر در بلع مشکلی دارید، احتمالا عضلات گلو و صورت شما ضعیف شده است.
برخی از بیماری ها و شرایطی که میتواند روی کاهش یا افزایش بزاق دهان تاثیر بگذارند عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک جانبی (ALS)
- فلج بل
- فلج مغزی
- بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
- بزرگ شدن زبان
- ناتوانی ذهنی
- بیماری پارکینسون
- مسمومیت غذایی
- بارداری
- هاری
- سکته مغزی
برخی از داروها که میتوانند در به وجود آمدن این وضعیت نقش داشته باشند نیز عبارتند از:
- برخی داروهای ضد تشنج مانند کلونوپین (کلونازپام)
- داروی اسکیزوفرنی
- سالژن (پیلوکارپین) ، برای درمان خشکی دهان در افرادی که رادیوتراپی دارند ، استفاده می شود
درمان ترشح بیش از حد بزاق چیست ؟
مانند کاهش تولید بزاق، افزایش تولید آن نیز میتواند موجب مشکلاتی شود که قابل تحمل نخواهد بود. عوامل مختلفی هستند که میتوانند روی تولید و ترشح بیش از حد این مایع تاثیر بگذارند و نحوه درمان آن نیز به علتی بستگی دارد که باعث این عارضه شده است. به طور کلی درمان های این عارضه میتواند شامل موارد زیر باشد:
- برخی داروها: پزشک برای درمان افزایش تولید بزاق دهان احتمالا ابتدا به تجویز دارو اقدام نکند. دو نمونه از داروهای تجویزی میتوانند شامل گلیکوپیرولات و اسکوپولامین باشند.
- تزریق بوتاکس: اگر تولید بزاق شدید باشد، پزشک برای کاهش تولید آن مجبور خواهد بود بخشی از غدد بزاقی را فلج کند تا دیگر مانند سابق نتواند این مایع را ترشح کند. این روش درمانی بی خطر است ولی نتایج آن دائمی نیست.
- عمل جراحی: در موارد بسیار شدید نیز احتمالا جراحان مجبور باشند بخشی یا بیشتر غدد بزاقی شما را بردارند و این روش یک درمان دائمی است که تولید بزاق را به شدت کاهش میدهد.
پاسخ به پرسش های متداول
برای افزایش بزاق دهان لازم است ضمن رعایت بهداشت دهان و دندان،مصرف مایعات به ویژه آب را مد نظر خود داشته باشید.
عواملی همچون وجود زخم و آبسه دهانی ، وجود حفره و پوسیدگی در دندان و رفلاکس معده سبب افزایش بزاق دهان خواهد شد.
مقدار ترشح طبیعی بزاق، روزانه چیزی بین 0.5 تا 1.5 لیتر است.
منبع :
آبسه دندان؛ از علت تا روش درمان فوری آن
با سریع ترین روش های سفید کردن دندان آشنا شوید
درمان سه سوته دندان درد؛ چطور ممکن است؟
